75 jaar bevrijding - de oorlogsjaren in Zuidland, deel 2 (naar de aantekeningen van Arie van der Pols)

Op de avond dat het Levenslicht in Zuidland te zien was, nam Hans Aalbersberg de aanwezigen in de Dorpskerk mee naar de oorlogsjaren in Zuidland.

Zijn verhaal was een verkorte samenvatting van het boekje dat hij jaren geleden had geschreven voor zijn leerlingen, om hen meer over de oorlog in Zuidland te vertellen. De informatie voor dat boekje kreeg hij van Adrie van der Pols en de heer Buis. Omdat het belangrijk is dat de verhalen bewaard blijven, maar ook doorverteld worden, plaatsen we in Groot Nissewaard de tekst van dit boekje. Deze week het tweede deel.

1941
In de nacht van dinsdag 17 op woensdag 18 juni 1941 verscheen boven de kom van het dorp Zuidland een vliegtuig, dat 14 tot 16 brisantbommen liet vallen. Ruim 200 woningen werden getroffen en drie burgers werden gedood.

Het was een wonder dat de kleine getroffen huisjes in hun val niet meer slachtoffers hebben gemaakt. De burgemeester is blij met de hulp, die zo snel op gang kwam.

Nog zijn de sporen van het bombardement zichtbaar: Tegenover het pand voormalig kapper Overgaauw vind je een muurtje, en wat tuintjes tot aan de muur van de kerk. De huisjes die op deze plek stonden, zijn na het bombardement niet meer opgebouwd, en als je die plek gaat bekijken snap je wel waarom: veel te klein voor een huis.

Op 29 juni gaan de mensen naar de Hervormde kerk-zonder-ramen. Het was mooi weer, dus dat ging best. Op 24 augustus zit er weer glas in de ramen en op 19 oktober speelde het beschadigde orgel weer. Op 9 augustus moest een Duits vliegtuig, een Messerschmidt Bf - 109 ergens langs de Lange weg een noodlanding maken.

Een Zuidlandse NSB-er schrok van dit ongeval heel erg, omdat hij dacht dat de Russen er aan kwamen. Het verhaal gaat dat hij tegen zijn vrouw, die Maartje heette, zei: 'Machtig, Maartje, daar komme de Russe!' Dit zinnetje werd nog jaren na de oorlog gebruikt, vooral door de jeugd, bij een onverwachte of grappige gebeurtenis.

1942
In dit jaar begon, ook in Zuidland, merkbaar te worden wat Hitler met de joden van plan was. Zo rond 1900 woonden in Zuidland zo'n 50 a 60 joden. Je kunt aan de Kerkweg, dichtbij Het Woelige Nest, een joods kerkhof vinden, met stenen waarop Hebreeuwse tekens staan. Door vertrek en overlijden waren het bij het begin van de oorlog nog maar negen en door kleine pesterijen werden ze steeds verder van de niet-joodse Nederlanders afgezonderd.

27 april: de joden moesten een gele Davidsster gaan dragen.

24 juni moesten de joden allemaal hun fietsen inleveren, met alles wat erbij hoorde, zelfs de reservebanden!

In de herfst van dat jaar werden de Joden weggevoerd, om Zuidland nooit meer terug te zien. Al deze mensen hadden de achternaam Levie. (Vandaar de Levie-straat!). De woningen en bezittingen van de Joden werden in beslag genomen door de bezetters.

Stolpersteine
Voor negen Joodse inwoners van Zuidland werden op 21 juni 2012 struikelsteentjes geplaatst. Gedenksteentjes voor mensen die door een misdadige regering werden vervolgd, opgepakt en vermoord. Een kleine herinnering aan gewone mensen die gewoon hun leven wilden leiden. Deze struikelstenen kun je vinden voor de volgende adressen:

Stationsweg 29
Een steentje voor Gustave Emanuel Julius Levie.

Hoofd 14, oude huis is afgebroken.
Een steentje voor Simon Levie.

Hoofd 4, oude huis is afgebroken.
Drie steentjes voor Jacob Levie en echtpaar Philippus en Henrika Levie- Hoogstraal.

Ring 2
Deze Stolpersteine herdenken:
Pienas Jacob Levie,
Willemina Levie-Levie,
Meijer Levie,
Sophia Bertha Levie, vermoord of verdwenen in Sobibor.

Ondertussen zaten de geallieerden (de landen die samenwerkten om Hitler te verslaan) zeker niet stil, dat heb je al gemerkt aan het bombardement op Zuidland. Belangrijker, maar ook veel gevaarlijker was het de vijand in het hart te treffen, in Duitsland zelf. De bezetters vertelden via radio Hilversum hier niets over, of ze meldden dat de meeste Engelse vliegtuigen waren neergehaald, hoewel dat helemaal niet waar was. Je kon ook naar de Engelse radio luisteren. Dat kon toen nog ongestraft. Je mocht namelijk vanaf mei 1943 niet naar de radio luisteren: die moest je inleveren. De bezetters controleerden natuurlijk juist op de uitzendtijden van de BBC.

Op 4 februari 1943 is nog een Zuidlander gesnapt met een radio; hij werd gearresteerd, maar was op 9 februari weer vrij. Adrie van der Pols luisterde toch, maar dan naar andere, Duits sprekende zenders, die meer voor soldaten en hun familie bedoeld waren. Daar kon je de waarheid horen. Natuurlijk moest die radio heel zacht staan, en de radio van Adrie had dan ook een kale plek, daar waar hij zijn oor tegen de kast legde om te luisteren. Zo hoorde hij op 30 mei 1942:

1250 vliegtuigen 's nachts naar Duitsland, 44 verloren, 3000 ton (=3 miljoen kilo) bommen gegooid, 20.000 gedood en 54.000 gewond, 1 in brand en gevallen.

Zulke berichten kon je dagelijks horen. Onvoorstelbaar hoeveel verdriet en dood deze bombardementen ook in Duitsland hebben aangericht. Natuurlijk zochten de vliegtuigen de plekken waar oorlogsfabrieken stonden die kogels, kanonnen, tanks en vliegtuigen maakten, maar die waren goed verstopt. Zo werden hele steden gebombardeerd en ook veel onschuldige mensen gedood. Niet alle Duitsers liepen achter Hitler aan! Natuurlijk gingen er ook vliegtuigen van Duitsland naar Engeland, waaruit je de waanzin van de oorlog het best kunt zien: dood jij onze mensen, dan dood ik jullie mensen. Dat het om mensen ging, mannen, vrouwen, kinderen, opa's en oma's leek niet te tellen. De oorlogsmachine is maar heel moeilijk te stoppen of zelfs maar af te remmen.

1943
De bezetters waren bezig ons af te snijden van het koninklijk huis, van Oranje. Namen van levende Oranje - familieleden mochten niet meer in het openbaar genoemd of opgeschreven worden, en er mocht zeker niet gevlagd worden met rood – wit - blauw of oranje. Maar wat moet je nu als je op 19 januari hoort dat de kroonprinses Juliana en prins Bernhard in Canada een derde dochter hebben gekregen: Margriet. Dan moet je toch laten zien dat je blij bent. Dan maar een beetje stiekem. Van der Pols hing een vlag aan een nieuwe kas die hij had gebouwd. Op de vlag stond: 'Kwekerij Nieuw Leven' .

Arbeidsdienst: 25 februari werden de jongens die geboren waren in 1923 en 1924 opgeroepen om in Duitsland te gaan werken. Het waren er enkele tientallen. Je kunt je voorstellen dat, met de verhalen van Engelse bombardementen in het achterhoofd, deze jongens niet zoveel zin hadden om te gaan, maar ze moesten wel. Veel is er niet over bekend, wel dat er drie zijn omgekomen, twee door ziekte en een door een bombardement.

Op 13 mei viel op een stuk land tussen de Ramshilseweg en de Langeweg een Engels vliegtuig, een Halifax. De zeven inzittenden vonden de dood. Iemand in Den Haag die dit soort ongevallen allemaal probeert op te schrijven, is achter de namen gekomen van deze mannen. Ik schrijf ze hier op omdat zeven doden heel anders klinkt dan zeven namen, waarachter misschien vrouwen, kinderen, vaders en moeders stonden.

Thomas Brown:         air bomber
John Patwere:         navigator (kaartlezer)
Roger Ratellie:         air gunner (boordschutter)
Willam Simonett:        flight engineer (boordwerktuigkundige)
Herbert Walsh:         bomb almer (bommen richter)
Raymond Weedy: wireless operater / airgunner (radioman/boordschutter)
Alfred Rearing:         airgunner.

Zeven namen van mannen die, niet eens helemaal voor hun eigen land, maar ook voor andere landen, hun leven waagden en verloren. Ze werden begraven in Rotterdam.

1944
Zuidland had nog steeds zijn burgemeester Van Andel. Een moeilijke taak, als goed vaderlander te moeten samenwerken met de bezetters. Hij ging op 6 september met pensioen. De NSB - burgemeester D. Langereis werd met ingang van 17 januari 1944 benoemd als zijn opvolger.

Kijk voor het laatste lokale nieuws uit Nissewaard op www.grootnissewaard.nl