Privacy blijft een hot item.
Privacy blijft een hot item.

Nissewaard weigert alsnog beloftes transparantie na te komen

Algemeen 539 keer gelezen

Ondanks toezeggingen aan de raad, besluit het college van Nissewaard toch haar fraude-algoritmen geheim te houden. Ook worden inzageverzoeken van burgers onnodig bemoeilijkt en belangrijke documenten ondanks toezegging niet met de raad gedeeld. FNV en Platform Burgerrechten beraden zich op juridische stappen: 'Dit college is toe aan een cursus AVG.'

Sinds fraudesysteem SyRI in februari door de rechtbank werd geschrapt wegens gebrek aan transparantie, ligt de samenwerking tussen gemeente Nissewaard en data-analysebedrijf Totta Data Lab onder vuur. Totta doorzoekt met algoritmen de data van de 2300 bijstandsgerechtigden in Nissewaard en de leden van hun huishouden. De burgers die volgens Totta’s analyse het hoogste risico op het plegen van fraude hebben, worden aan de sociale dienst doorgeleverd en onderzocht. De gemeenteraad vraagt al ruim een half jaar om volledige inzage in de algoritmen die Totta gebruikt bij het selecteren van burgers. Na herhaaldelijke verzoeken beloofde het college in juni met een uitgebreide inhoudelijke toelichting op de werkwijze te komen. Burgers en raadsleden die verwachtten behoorlijk te worden ingelicht, kwamen echter bedrogen uit.

Kluitje in het riet
Uit de documenten het college onlangs vrijgaf, blijkt dat men toch niet van plan is om de raad of burgers openheid te bieden. Van de 500 regels die duiden op een hoog frauderisico, geeft het college er slechts een handvol vrij als voorbeeld. De overige blijven geheim, omdat fraudeurs anders de dans zouden ontspringen, aldus het college: 'Door immers een complete opsomming te geven van analyse-kenmerken, opent dat eigenlijk allerlei mogelijkheden om nog slimmere wegen te vinden voor eventueel misbruik of fraude in het kader van de Participatiewet. Dat kan nooit de bedoeling zijn.' Het college stuurt haar burgers en de gemeenteraad met een kluitje in het riet, aldus Maureen van der Pligt, bestuurder bij FNV Uitkeringsgerechtigden: 'Na maanden aan verzoeken uit de gemeenteraad om de algoritmen van Totta en evenveel toezeggingen van het college, blijkt men nu opeens helemaal niet van plan te zijn geweest om transparantie te bieden. Waarom heeft het college dat niet direct aangegeven?' In de gewonnen rechtszaak tegen SyRI kwam het Ministerie van Sociale Zaken met hetzelfde argument, maar de rechtbank maakte daar korte metten mee, vertelt Ronald Huissen van het Platform Burgerrechten, één van de partijen waarmee FNV in februari de rechtszaak tegen SyRI won. 'De methode die ertoe leidt dat je burgers op een risicolijst plaatst, moet inhoudelijk controleerbaar zijn voor degenen die je doorlicht. Het is onbegrijpelijk waarom het college denkt dat zij het profileren van haar burgers wel geheim mag houden.'

Identificeren aan de balie
Ook inwoners van Nissewaard ervaren moeilijkheden wanneer ze de gemeente vragen om inzage over de verwerking van hun persoonsgegevens. Burgers die een verzoek op basis van de AVG indienden, kregen te horen dat ze een fysieke afspraak moesten maken op het stadhuis om zich te identificeren. Dit terwijl ze een kopie van hun identiteitsbewijs meestuurden met hun verzoek. Van der Pligt: 'De gemeente mag zoiets niet eisen en werpt zo een onredelijke drempel op voor burgers. We vrezen dat burgers onder druk zullen worden gezet om genoegen te nemen met minder informatie dan waar ze recht op hebben. De gemeente moet gewoon aan haar verplichtingen voldoen, in plaats van haar burgers onredelijke verplichtingen op te leggen', aldus de bestuurder van FNV Uitkeringsgerechtigden, dat onlangs een inzagebrief beschikbaar stelde waarmee burgers hun risicoscore bij de gemeente kunnen opvragen.

Documenten blijven achterwege
Ook ligt er al sinds april een verzoek vanuit de raad om de verwerkersovereenkomst tussen Nissewaard en Totta, waarin belangrijke juridische afspraken staan over de samenwerking met het bedrijf. Hoewel de gemeente in haar antwoord stelde het document te hebben bijgesloten, ontbrak dit bij de antwoorden. Ook op een herinneringsverzoek in de meest recente vragen uit juni wordt het document wel toegezegd in de antwoorden van het college, maar niet geleverd. Van der Pligt: 'Zoiets moet je als bijstandsgerechtigde burger niet wagen, verschuldigde informatie tot twee keer toe niet aanleveren. Dan wordt je uitkering direct stopgezet of gekort.'

Cursus AVG
Volgens FNV en Platform Burgerrechten is de gemeente Nissewaard nodig aan een cursus AVG toe, gezien haar houding tegenover de raad en haar inwoners. Als de gemeente blijft weigeren om openheid te bieden, zit er niets anders op dan naar de rechter of de Autoriteit Persoonsgegevens te stappen. Het zou niet de eerste keer zijn dat de gemeente aantoonbaar handelt in strijd met de privacywetgeving. Eind 2007 werd de gemeente veroordeeld wegens het plaatsen van verborgen camera’s in buurtcentra. Eind 2018 bleek de gemeente jarenlang de vingerafdrukken van zo’n 1000 burgers in de bijstand ten onrechte te hebben opgeëist bij het te werk stellen van bijstandsgerechtigden bij Voorne Putten Werkt.

REACTIE COLLEGE

De gemeente Nissewaard geeft naar aanleiding van bovengenoemde klachten aan dat ze op haar website alle informatie heeft geplaatst. En mocht iemand nog vragen hebben, dan kan diegene altijd contact opnemen met de gemeente, zo laat een woordvoerster desgevraagd weten.

Daarnaast wordt de gemeente ook gecontroleerd op de naleving van de privacyregels. Die controle gebeurt door een onafhankelijk toezichthouder. Marjolein Hoff legt uit dat tot twee jaar geleden handhavers van de gemeente elk jaar de dossiers van alle uitkeringsgerechtigden (ongeveer 2300 met hun gezinsleden) doorspitten en aan de hand van een grote verzameling gegevens beoordelen of mensen recht hadden op de bijstandsuitkering (Participatiewet) die zij ontvingen.

Deze informatie bestond uit: de dossiers van betrokkenen, de ontvangen fraudesignalen (van burgers of anderen), de samenloopsignalen van het Inlichtingenbureau (dit zijn signalen van overlap van een uitkeringsperiode met registratie in een basisregistratie zoals de RDW, BRP, UWV, Belastingdienst etc.) en gegevens uit basisregistraties. Dat kostte 3 uur per dossier en was door het aantal cliënten heel arbeidsintensief.

Totta Data Lab
Totta Data Lab (TDL) werd ingeschakeld om het werk efficiënter te maken. Dit is een tech-bedrijf dat data analyseert uit informatiestromen met behulp van algoritmen, en op basis hiervan voorspellingen doet van gedrag. In het geval van Nissewaard gaat het om het aangeven hoe groot het risico is dat een uitkeringsgerechtigde fraudeert of dat zich onrechtmatigheden voordoen. De voorspelling zegt niet dat iemand fraudeert, alleen dat er een grotere kans is op fraude/onrechtmatigheden. Het grote voordeel hiervan is dat handhavers niet langer 2300 dossiers hoeven te onderzoeken maar slechts de 40 dossiers met de hoogste risicoscore.

Privacy
Na de uitspraak van de rechter in de zogeheten SyRI-zaak over het gebruik van algoritmen is de gemeente Nissewaard in de media beschuldigd bezig te zijn met een 'massale surveillance van onschuldige burgers', met een groot risico op discriminatie en stigmatisering van kwetsbare burgers. De risico analyse zou niet voldoende controleerbaar en inzichtelijk zijn. Ook zou Nissewaard oneigenlijk gebruik maken van verschillende informatiebronnen. Dit alles zou leiden tot een te grote inbreuk op de privacy van haar inwoners. De ontstane ongerustheid en vergelijking met het SyRI-instrument is begrijpelijk, maar dat is volgens de toezichthouder niet terecht. Totta Data Lab gebruikt gegevens uit de eigen uitkeringsadministratie van de gemeente, de samenloopsignalen van het Inlichtingenbureau en de overige ontvangen (mogelijke) fraudesignalen.

TDL ontvangt van de gemeente geen persoonsgegevens op grond waarvan betrokkenen gediscrimineerd of gestigmatiseerd kunnen worden. De door TDL gebruikte algoritmen zijn gebaseerd op een reeks door de gemeente gegeven instructies, op basis van eerdere fraudegevallen, om te komen tot een frauderisicobeoordeling. Er worden 500 beslisbomen gebruikt op basis van gedragingen en wijzigingen in gedrag die in het verleden hebben geleid tot fraude.

SyRi vs TDL
De directe vergelijking met de SyRI zaak over het gebruik van algoritmes door TDL gaat niet op.1.In de eerste plaats vindt geen risicobeoordeling plaats op een groot aantal mogelijke onrechtmatigheden met uitkeringen van alle mensen die in een bepaalde wijk wonen, maar uitsluitend van mensen met een bijstandsuitkering. Het zijn dus geen ‘fishing expeditions’ met behulp van big data, maar gerichte controle op een beperkte groep mensen met een beperkte hoeveelheid, uitsluitend noodzakelijke, persoonsgegevens. 2.In de tweede plaats worden er veel minder persoonsgegevens verwerkt dan bij SyRI. 3.Ten derde worden geen persoonsgegevens verwerkt op grond waarvan betrokkenen gediscrimineerd of gestigmatiseerd kunnen worden. 4.Tot slot werkt TDL uitsluitend met gepseudonimiseerde gegevens dus is de privacygevoeligheid ook minder dan bij SyRI.

Ethisch oordeel 
De gemeente vindt het belangrijk om de onrust weg te nemen over het gebruik van algoritmen en heeft om die reden de Utrecht Data School verzocht een zogenaamde DEDA (De Ethische Data Assistent) uit te voeren op de algoritmen. De uitkomst hiervan is dat de inzet van algoritmen voor fraudebestrijding op ethische wijze gebeurt. De data-analyse door Nissewaard kreeg als eerste van de meer dan 30 onderzochte gemeenten en andere overheidsorganisaties geen aansluitend advies voor aanpassingen.

Conclusie
Alles overwegend concludeert de Functionaris Gegevensbescherming op basis van hetgeen haar op dit moment bekend is, dat de gemeente Nissewaard voldoet aan de eisen die worden gesteld aan het gebruik van algoritmen. Er worden geen gegevens gebruikt die kunnen leiden tot onbehoorlijke of oneerlijke uitkomsten voor specifieke groepen of individuen. Er wordt een relatief beperkt aantal (strikt noodzakelijke) gegevens verwerkt. Er kan worden uitgelegd wat er met de gegevens gebeurd en Nissewaard is daar transparant over.

Stuur jouw foto
Mail de redactie
Meld een correctie

Uit de krant

Uit de krant