De walvisrib

In het oude stadhuis van Geervliet hangt aan een ijzeren ketting een rib van een walvis. In de 17^e eeuw hing die rib aan een buitengevel in Geervliet, waarschijnlijk aan het Hof van Putten. Hier leest u hoe dit zit.

In de 17^e eeuw kwam de Nederlandse walvisvaart tot bloei. Geïnspireerd door de reizen van mannen als Willem Barentsz, bekend van zijn overwintering op Nova Zembla, startten Hollanders kort vóór het jaar 1600 in de Noordelijke IJszee met de jacht op de trage, vette Groenlandse walvis. De kort erna opgerichte Nederlandse Noorsche Compagnie had tot 1660 op het eiland Spitsbergen vele traankokerijen rond het plaatsje Smeerenburg. In die traanovens werd uit het spek walvistraan gewonnen. De traan werd benut door zeepziederijen, leerlooierijen en werd ook gebruikt voor kaarsen en olie voor olielampen.

De walvisvaarders namen naast walvistraan ook de baleinen en botten mee naar huis. De baleinen werden onder andere gebruikt voor korsetten, hoepelrokken en paraplu's. De botten werden opgehangen, doorboord en uit die gaatjes kwam olie. Deze olie leek een prima middel tegen reumatiek. Lampen brandden en horloges liepen er beter op. De "lege" botten van Groenlandse walvissen werden vervolgens gebruikt als bijvoorbeeld een hekwerk, krabpaal voor het vee of als versiering. Walvisbotten kwamen ook en veel eerder hier te lande doordat walvissen, vaak potvissen, aanspoelden en deze werden waar het maar kon als ware kermisattracties getoond.

Vanaf het jaar 1600 komt het steeds vaker voor dat de ribben of onderkaken van walvissen met een ketting aan rechtbanken worden opgehangen. Dikwijls kwam de rechtbank bijeen in het stadhuis. Van zeker twintig plaatsen in Nederland is dit bijzondere gebruik bekend. Het gebeurde bijvoorbeeld in Amsterdam, Haarlem, Enkhuizen, Amersfoort, Grouw, Oldenzaal, Zwolle, Doesburg, Doetinchem, Den Haag, Zwijndrecht, Middelharnis, Veere én ook in Geervliet. Zo'n walviskaak of -rib aan de gevel was het teken dat op die plek recht werd gesproken.
De precieze relatie tussen het ophangen ervan op plekken van rechtspraak is wel onderzocht maar nog niet met zekerheid gevonden. Er zijn wel ideeën over.In die tijd drukte men zich graag uit in beelden. De alom bekende Vrouwe Justitia met haar weegschaal was steevast aanwezig in een rechtbank, maar ook Vrouwe Prudentia was er vaak. Zij staat samen met een slang symbool voor de deugd "voorzichtigheid". Het ophangen van walvisbotten kan dan ook goed een voorbeeld zijn van eigentijdse symboliek. Het bot moest rechters er aan herinneren dat zij met wijsheid en beleid met hun macht om moesten gaan. Een walvis dwong zeer groot respect af en stond tevens symbool voor het volk. Zo beeldde men de samenhang uit tussen de grootste der dieren en de hoogste rechterlijke macht, het uitspreken van de doodstraf.
Uit verschillende waarnemingen is op te maken dat na de tweede helft van de 17^e eeuw dit gebruik sterk afnam. Na de brand van het stadhuis van Amsterdam in 1652 werd geen nieuwe rib opgehangen. Tekeningen van het stadhuis te Amersfoort maken duidelijk dat na 1677 ook daar de rib is verdwenen. Overigens, het spreekwoord: "aan de kaak stellen" bestond al in de Middeleeuwen. Het woord "caken" (te kijk zetten) maakte de caakpaal, de schandpaal.

In onze regio is breed bekend dat er een walvisrib hangt aan het oude raadhuis van Middelharnis. Dat er in Geervliet ooit ook een rib aan een muur hing weet bijna niemand. Zo op het oog zijn beide ribben niet van een Groenlandse Walvis of Potvis maar van een (Blauwe?) Vinvis. Zouden de ribben van Middelharnis en Geervliet van dezelfde walvis kunnen zijn? Er is een stevige historische band tussen Geervliet en Middelharnis. Beide steden behoorden in die tijd tot het land van Putten. Geervliet behoorde tot "Putten binnen de Ring" en Middelharnis behoorde tot "Putten over Flakkee". Middelharnis was een aparte Hoge Heerlijkheid binnen het land van Putten en had een eigen Hoge Vierschaar, een rechtbank in het oude raadhuis. In Geervliet kwam de Hoge Vierschaar bij elkaar in het Hof van Putten.

Net zoals de rib van Middelharnis is de walvisrib van Geervliet behouden en deze zomer te zien in het oude Geervlietse stadhuis.

Kijk voor het laatste lokale nieuws uit Nissewaard op www.grootnissewaard.nl